به بهانه "سختانه" | محافظه کاری سم مهلک "گفتوگو"
به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، گفتوگو، مباحثه، تضارب آرا و پرسش و پاسخ های کارشناسانه از روش های مهم در روشنگری، استدلال و تحکیم منطق در میان مردم است که در دین اسلام نیز جایگاه ویژه ای داشته و از اهمیت زیادی برخوردار است.
خداوند متعال در آیه 125 سوره نحل بر اتخاذ روش صحیح در مباحثات انسانی تأکید می کند و می گوید:« "اُدعُ إلی سبیل ربّک بالحکمه و الموعظه الحسنه و جادِلهم بالَّتی هِیَ أحسَن» که این روش مباحثاتی بر سه محور اخلاق، انصاف و استدلال محکم استوار است.
بر همین اساس توجه به گفتوگو و تضارب آرا و ساخت برنامه های گفتوگو محور می تواند سبب شنیدن اقوال و استدلال ها و پیروی از بهترین آنها شود که به همین منظور نیز چند وقتی است صدا و سیما به ساخت برنامه ها و ویژه برنامه هایی با این رویکرد در موضوعات مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و اندیشه ای روی آورده است.
جذب مخاطبان، بالابردن فرهنگ نقد و نقد پذیری در جامعه، افزایش قدرت تحلیل مسائل در حوزه های گوناگون در بین مخاطبان و لایه های مختلف اجتماعی، پاسخ دادن به سؤالات عمومی جامعه در حوزه های گوناگون و تقویت و نشر فرهنگ گفتوگو در جامعه را می توان از اهداف این برنامه ها دانست.
در حقیقت رسانه ملی و دیگر رسانه های جمعی مکتوب و مجازی، تلاش خود را بر این اصل استوار کرده اند که با ایجاد پرسش از موضوعاتی که در ذهن مخاطبان وجود دارد و دریافت پاسخ از نمایندگان فکری جریانات مختلف در حوزه های گوناگون، مخاطبان را به سوی تعامل و همراهی با چنین برنامه هایی سوق داده و نیز از قدرت جذابیت گفت‌و‌گوهای جذاب و بعضاً چالشی برای جذب مخاطب بهره ببرند.
گفت‌و‌گوی چالشی؛ خلأ جدی رسانه ملی
با اندکی دقت در ذائقه سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و رسانه ای جامعه ایران می توان به خوبی دریافت که برنامه های گفتوگو محور ساکن و بدون چالش، برای مخاطبان جذابیت ندارد و در واقع می توان گفت ساخت برنامه های گفتوگو محور در حال گذار از شیوه سکون و بدون چالش به سمت برنامه های چالش محور است؛ به گونه ای که مخاطب بتواند پرسش ها و چالش های ذهنی خود با موضوع مربوط را در متن برنامه مشاهده کرده و ارتباط نزدیکی با مسائل مطرح شده پیدا کند.
از همین جهت نیز برنامه سازان و تهیه کنندگان برنامه های گفتوگو محور باید از پیله تنیده شده در دور خود رها شده و برنامه های چالشی با رعایت و حفظ چارچوب های قانونی را بر روی آنتن ببرند چراکه ذائقه مخاطبان چنین برنامه هایی را طلب کرده و می پسندد.
در این موضوع، فضای مجازی با شتاب و سرعت بیشتری وارد شده است و با توجه به خصوصیت رسانه های مجازی که هر فرد خود یک رسانه بالقوه بوده و توان فعالیت رسانه ای در حد توان خود را دارد، گفت‌و‌گوهای چالشی نمود بیشتری یافته و بارها شاهد شکل گیری مناظرات مکتوب، صوتی و تصویری افراد گوناگون در فضای مجازی به ویژه در بستر نرم افزارهای اجتماعی بوده ایم.
از سویی صدا و سیما به عنوان بهترین ظرفیت طرح چنین مباحثی در نظام اسلامی، باید از این ظرفیت بهره برده و چتر ساخت برنامه های گفتوگو محور چالشی را گسترده تر کند تا در نهایت با بیان نظریات و مباحث گوناگونی که در ذهن مخاطبان وجود دارد، آنها خود را رکن سوم این برنامه ها محسوب کرده و داوری بحث های گوناگون را برعهده گیرند.
چالش مجری گری!
یکی از موضوعات مهم در ساخت برنامه های گفتوگو محور چالشی، استفاده از مجری مناسبی است که علاوه بر تسلط بر حوزه‌های مورد بحث، از قالب خشک مجری گری که به آفتی بزرگ در رسانه ها تبدیل شده است خارج شده و به ایجاد چالش میان میهمان، موضوع و مجری کمک کند.
اگر معتقد باشیم که کارکرد اصلی رسانه ها رصد، پایش و دریافت مطالبات مردم و پرداختن به آنها در جهت تأمین منافع ملی و عمومی مردم و نظام است، از این منظر می توانیم از این ابزار در جهت اطلاع رسانی صحیح، آگاهی بخشی به جامعه، بازسازی و هدایت افکار عمومی استفاده لازم را ببریم و این مسأله همان حلقه مفقوده برنامه سازی در رسانه های داخلی است که نیازمند بازبینی، بازنگری و بازطراحی است.
رسانه های غربی با درک صحیح از این موضوع توانسته اند مطالبات و چالش های موجود در جامعه را بررسی کرده و بازسازی و هدایت افکار عمومی را با استفاده از ساخت برنامه های گفتوگو محور صریح، پرتنش و مبتنی بر نیازهای عمومی جامعه به خوبی انجام دهند و در بسیاری از مواقع این کار با استفاده از فیلمنامه ای دقیق و حساب شده صورت می گیرد؛ بدون اینکه مخاطب متوجه آن شود!!
در این میان نقش مجری بسیار مهم و حیاتی محسوب می شود، چراکه وظیفه هدایت و پیگیری و ایجاد چالش و تنش میان میهمان و موضوع برعهده مجری قرار دارد و مجری باید در قامت یک کارشناس مجهز به علم و دانش کافی و نماینده‌ای از سوی افکار عمومی جامعه باشد تا از سوی آنها وارد فضای چالش و تنش مباحثه ای شود.
سختانه ای با سختی های فراوان!
می توان گفت عمر برنامه‌های گفتوگو محور چالشی دارای تداوم در کشور ما بسیار کوتاه و بعضاً مقطعی است و بیش از آنکه کارکرد رسانه ای به مفهوم رصد و پایش مشکلات اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی جامعه و ایجاد چالش پیرامون آنها باشد، در بازه های زمانی مشخص و با موضوعات خاص مانند انتخابات ریاست جمهوری و موضوعاتی از این دست شاهد سربرآوردن این برنامه ها بوده و بعد از مدتی نیز با فروکش کردن تب انتخابات، این برنامه ها نیز از لیست پخش رسانه ملی و یا ساخت در رسانه های دیگر حذف شدند.
البته نباید فراموش کرد که در دهه گذشته برنامه ای با عنوان«صندلی داغ» بر روی آنتن رفت اما این برنامه نیز بعد از مدتی از مسیر اصلی خود خارج شده و به سرنوشت دیگر برنامه های ساخته شده در این قالب دچار شد.
این روزها برنامه هایی مانند جهان آرا و سختانه نیز در مسیر ایجاد چالش گفتوگو محور گام برداشته اند اما تداوم آنها و موفقیت در حفظ وضعیت فعلی این برنامه ها به گذشت زمان نیاز دارد اما می توان این برنامه ها را فصل نوینی در شکستن تابوی سختی ساخت برنامه های گفتوگو محور چالشی و خروج از دایره خسته کننده، مزاحم و تکراری برنامه های پر تعداد و کم مخاطب رسانه ملی محسوب می شود که باید ساخت این برنامه ها را گامی رو به جلو تلقی کرد.
در حقیقت یامین پور و دخانچی به عنوان دو مجری توانمند که علاوه بر تسلط بر موضوعات و حوزه های مرتبط با ساخت چنین برنامه هایی، از توان ایجاد چالش چه در طرح موضوع و سؤال و چه در بحث و گفتوگو برخوردارند، توانسته اند ارتباط خوبی میان مخاطب، مجری و میهمان با موضوع برقرار کرده و مخاطب را پای گیرنده ها حفظ کنند.
محافظه کاری سم مهلک برنامه های گفتوگو محور
در ساخت برنامه های گفتوگو محور با هدف جذب مخاطب و هدایت افکار عمومی، باید به موضوعاتی نظیر زبان مخاطب، گستره میدان عمل و مانور رسانه ای و روانشناسی مخاطب توجه ویژه ای شود چراکه ساخت برنامه مخاطب پسند باید متناسب با این شناخت و دریافت ها بوده و عملیات رسانه ای ضرورتاً باید برمبنای این داده ها تعریف و طراحی شود.
در حقیقت فعالیت رسانه ای به ویژه در حوزه ساخت برنامه های گفتوگو محور چالشی، نیازمند این است که ابتدا تعیین مسیر ساخت برنامه ها در بخش های محتوا، اهداف و شیوه ها صورت گرفته و بر مبنای این مسیر، تولید چنین برنامه هایی در دستور کار قرار گیرد.
البته ناگفته نماند که برنامه سازان نیز همواره علاقمند ورود به حوزه ای از برنامه سازی هستند که علاوه بر تداوم، بتوانند ارتباط مناسبی با مخاطبان و جذب آنها برقرار کنند و این موضوع مشروط به تداوم و ورود به حوزه های مورد انتظار مخاطبان و مبتنی بر ذائقه آنهاست.
وجود برخی از خط قرمزها و الزامات دست و پا گیر برنامه سازی به ویژه در حوزه برنامه های گفتوگو محور زنده، فضای ساخت چنین برنامه هایی را بسیار محدود کرده و برنامه سازان یا باید عطای ساخت این برنامه ها را به لقایش ببخشند و یا با تکلف های موجود کنار آمده و به سمت محافظه کاری پیش روند.
به هر حال ساخت چنین برنامه هایی نیازمند دقت، جسارت و تلاش بیشتری از سوی برنامه سازان و تهیه کنندگان و کمک و همراهی و گستردن چتر حمایتی از سوی مدیران و سیاست گذاران رسانه ای در کشور است.
در پایان ذکر این نکته خالی از لطف نیست که فضای عمومی و رسانه ای کشور نیازمند ساخت چنین برنامه هایی است تا مطالبات عمومی مردم در حوزه های مختلف به صورت صریح بیان شده و مسؤولان و کارشناسان و افراد و صاحب نظران گروه های فکری مختلف جامعه مورد نقد قرار گرفته و چالش مباحثه ای ایجاد شده بتواند در جذب مخاطبان به رسانه ها به ویژه رسانه ملی مؤثر واقع شده و مخاطبان خود را به عنوان رکن سوم چنین برنامه هایی دیده و در جایگاه داور نظرات و بحث ها تصویر کنند./872/ی۷۰۲/س
وحید کوچک زاده، فعال رسانه ای